Paremie i inne zwroty łacińskie

A

Ab inito semper nullum - (Co jest) od początku nieważne, zawsze (jest) nieważne
Absolutus sententia iudicis praesumitur innocens - Uwolniony na mocy wyroku sądowego uchodzi za niewinnego
Abusus non tollit usum - Nadużycie nie wyklucza (prawa) korzystania (z tego uprawnienia)
Accesio cedit principali - Rzecz przyłączona dzieli los rzeczy głównej
Accusare nemo se debet - Nikt nie musi oskarżać samego siebie
Acta probant se ipsa - Czyny mówią (świadczą) same za siebie
Actio personalis moritur cum persona - Skarga osobista (wymierzona przeciw konkretnej osobie) ginie wraz z osobą
Actor rei forum sequitur - Powód idzie do sądu (właściwego dla) pozwanego
Actor sequitur forum rei - Dla powoda sądem właściwym jest sąd miejsca zamieszkania pozwanego
Actor venire debet instructior quam reus - Powód powinien przyjść (do sądu) lepiej przygotowany niż pozwany
Actore non probante reus absolvitur - Gdy powód nie udowodni swoich roszczeń, pozwany zostaje zwolniony (od zarzutu)
Actori incumbit probatio - Na powodzie spoczywa obowiązek przeprowadzenia dowodu
Ad ea, quae frequentius accidunt, iura adaptantur - Prawa dostosowane są do tych przypadków, które zdarzają się bardzo często
Ad personam - sprawa skierowana przeciwko osobie
Ad rem - w sprawie
Adoptio naturam imitatur - Adopcja (przysposobienie) naśladuje naturę
Advocatorum error litigatoribus non noceat - Błąd adwokatów niech nie szkodzi stronom
Aequitas non facit ius, sed iuri auxiliatur - Słuszność nie stanowi prawa, lecz prawo wspomaga
Aequitas sequitur legem - Sprawiedlwość idzie za prawem
Agendo nemo causam sutam facit deteriorem - Nikt nie pogarsza swej sprawy przez wystąpienie ze skargą
Alienus dolus nocere alteri non debet - Nikogo nie powinien obciążać cudzy podstęp
Ambiguitas contra stipulatorem - Sformułowanie dwuznaczne rozumieć należy przeciw wierzycielowi
Ambulatoria est viluntas defuncti usque ad vitae supremum exitum (Ambulatoria est voluntas testatoris usque ad mortem) - Wola spadkodawcy (testatora) może być zmieniona aż do ostatniej chwili (jego) życia (aż do śmierci)
Amicus certus in re incerta cernitur - Pewnego przyjaciela poznasz w sytuacji niepewnej
Argumenta non numeranda, sed ponderanda sunt - Dowodów nie należy liczyć, należy je ważyć
Audiatur et altera pars - Niechaj będzie wysłuchana i druga strona

B

Beneficium legis non debet esse captiosum - Dobrodziejstwo prawa nie powinno szkodzić
Benignius leges interpretandae sunt, quo voluntas earum conservetur - Ustawy powinny być interpretowane szerzej, dla zachowania ich ducha
Bis de eadem re agere non licet - Nie wolno procesować się dwa razy w tej samej sprawie
Bona fides praesumitur - Domniemywa się istnienie dobrej wiary

C

Casum senit dominus - Właściciel odczuwa (boleśnie) przypadkowe zdarzenie (Właściciel ponosi skutki zdarzenia przypadkowego)
Casus a nullo praestatur - Za przypadek nie ponosi się odpowiedzialności
Casus est maior vis cui humana infirmitas resistere non potest - Siła wyższa to zdarzenie, któremu słabość ludzka nie może się oprzeć
Casus fortuitus a mora excusat - Przypadek losowy usprawiedliwia zwłokę
Casus fortuitus in nullo contractu praestatur - W żadnej umowie nie odpowiada się za przypadek
Causa causae est etiam causa causati - Przyczyna przyczyny jest również przyczyną skutku
Cedant arma togae - Niech oręż ustąpi przed togą
Celare fraudem fraus est - Ukrywanie oszustwa to oszustwo
Cessante ratione cessat et lex ipsa - Gdy istnieje podstawa (wydania ustawy), traci moc i sama ustawa
Cessante ratione legis, cessat ipsa lex - Gdy ustaje przyczyna obowiązywania ustawy, traci moc sama ustawa
Clara non sunt interpretanda - Jasne (przepisy) nie wymagają interpretacji
Coactio non est imputabilis - Przymusu nie zalicza się do zwinienia
Cogitationis poenam nemo patitur - Nikt nie ponosi kary za (swoje) myśli
Commodum eius esse debet, cuius periculum - Do tego powinien należeć zysk, czyje jest ryzyko
Concordia civium murus urbium - Zgoda obywateli murem (obronnym) miast
Confessus pro iudicato est - Kto uznał powództwo, uważany jest za zasądzonego
Consensus facit nuptias - Do zawarcia małżeństwa potrzebne jest zgodne oświadczenie woli (dosł. Zgoda czyni małżeństwo)
Consuetudo est optima legum interpres - Zwyczaj jest najlepszym interpretatorem ustawy
Consuetudo pro lege servatur - Zwyczaj jest traktowany jak prawo
Contra facta non valent argumenta - Wobec faktów argumenty muszą ustąpić
Contra ius fascue - Przeciwko prawu boskiemu i ludzkiemu
Contractus ab initio voluntatis est, ex post factum necessitatis - Zawarcie umowy jest dobrowolne, ale następstwa są przymusowe
Corruptissima re publica plurimae leges - W najbardziej skorumpowanym państwie najwięcej praw (Im większy nieład w państwie, tym liczniejsze ustawy)
Crimen grave non potest esse impunibile - Ciężkie przestępstwo nie może pozostać bez kary
Crimina morte extinguuntur - Przestępstwa wygasają ze śmiercią (sprawcy)
Cuius est solaum, eius est usque ad coelum - Komu przypada grunt, temu przypada (i nad gruntem) aż po niebo
Cuius regio, eius religio - Kogo kraj, tego religia
Cuiusvis hominis est errare, nullius nisi insipientis in errore perseverare - Każdy może zbłądzić, trwać w błędzie tylko głupi
Culpa caret, qui scit, sed prohibere nonpotest - Nie można obarczać winą tego, kto (wprawdzie) wie, lecz nie może zapobiec
Cum in testamento ambigue scriptum est, benigne interpretari debet - Gdy w testamencie zapisano coś niejasno, należy interpretować przychylnie
Cum in verbis nulla ambiguitas est, non debet admitti voluntatis quaestio - Gdy w słowach nie ma żadnej dwuznaczności, nie należy podnosić kwestii woli

D

Da mihi factum, dabo tibi ius - Podaj mi fakty, a ja dam ci prawo
Damnum aut casu fit aut culpa - Szkoda powstaje albo ze zdarzenia przypadkowego albo na skutek przewinienia
Damnum sine iniuria esse potest - Możliwe jest wyrządzenie szkody bez popełnienia czynu bezprawnego
De maiore et minore non variant iura - Prawa nie zmieniają się w zależności od większego lub mniejszego (znaczenia osoby)
De minimis non curat lex - Ustawa nie troszczy się o drobiazgi
Delegata potestas non potest delegari - Władza przekazana nie może być przekazywana
Delicta parentium liberis non nocent - Czyny bezprawne rodziców nie przynoszą szkody dzieciom
Dies a media nocte incipit et sequentis noctis media parte finitur - Dzień zaczyna się (mierzy się) od północy (dosł: od środka nocy) do północy
Dies interpellat pro homine - Termin wzywa zamiast człowieka (wierzyciela)
Dolo facit, qui petit, quod redditurus est - Działa podstępnie ten, kto żąda tego, co będzie musiał zwrócić
Dolum malum facit qui ex aliena iactura lucrum quaerit - Działa podstępnie, kto próbuje osiągnąć zysk z cudzego niepowodzenia.
Dolus non praesumitur - Złego zamiaru nie domniemuje się
Dolus omnimodo puniatur - Działanie w złym zamiarze zawsze musi być ukarane
Dormiunt aliquando leges, numquam moriuntur - Ustawy niekiedy drzemią, ale nigdy nie umierają
Dulce et decorum est pro patria mori - Słodko i zaszczytnie jest umrzeć za ojczyznę
Dura lex, sed lex - Twarde prawo, ale prawo

E

Ei incumbit probatio, qui dicit, non qui negat - Ciężar dowodu spoczywa na tym, kto twierdzi, a nie na tym kto przeczy
Emptio tollit locatum - Kupno uchyla najem
Errantis nulla voluntas est - Działanie pod wpływem błędu nie wyraża woli,
Ex iniuria non oritur ius ( Ex iniuria ius non oritur ) - Z bezprawia nie wywodzi się prawo
Ex maleficio non oritur contractus - Z bezprwanego działania nie powstaje zobowiązanie umowne
Expedit rei publicae, ne quis re sua male utatur - W interesie państwa leży, by nikt nie używał źle swojej rzeczy
Expressio unius est exclusio alterius - Włączenie jednego jest wykluczeniem czegoś innego
Exsecutio iuris non habet iniuriam - Wykonywanie prawa nie jest bezprawiem

F

Facta non praesumuntur, sed probantur - Okoliczności faktycznych nie domniemywa się, lecz udowadnia (wymagają udowodnienia)
Facta probantur, iura novit curia - Okoliczności faktyczne udowadnia się (należy udowodnić), a prawo (przepisy prawne) zna sąd
Falsa demonstratio non nocet - Fałszywe oznaczenie (przedmiotu czynności) nie szkodzi
Fatetur facinus, qui iudicium fugit - Przyznaje się do czynu (występku), kto unika sądu
Favorabiliores rei potius quam actores habentur - Korzystniejszą [sytuację procesową] mają pozwani niż powodowie
Fiat iustitia, et pereat mundus - Sprawiedliwości musi się stać zadość, choćby miał zginąć świat
Frangenti fidem non est fides servanda - Nie należy dawać wiary temu, kto popełnia wiarołomstwo
Fraus est fraudem celare - Oszustwem jest ukrywać oszustw
Frustra legis auxilium quaerit, qui in legem committit - Nadaremnie szuka oparcia w prawie ten, kto je gwałci
Fur semper in mora - Złodziej jest zawsze w zwłoce

H

Herediatas nihil aliud est, quam successioin universum ius, quod defunctus habuerit - Spadkobranie to nic innego, jak sukcesja w całość prawa, jakie miał zmarły
Hominem causa omne ius constitutum sit - Wszelkie prawo winno być stanowione ze względu na człowieka
Hominis est errare, insipientis in errore perseverare - Rzeczą ludzką jest błądzić, rzeczą głupców jest trwać w błędzie
Hominum causa omne ius constitutum est - Wszelkie prawo ustanowione zostało dla ludzi
Homo est animal politicum et sociale - Człowiek jest zwierzęciem politycznym i społecznym
Homo est dominus membrorum suorum - Człowiek jest panem (właścicielem) swoich członków
Homo homini lupus est - Człowiek człowiekowi wilkiem
Homo sum, nihil humani a me alienum esse puto - Jestem człowiekiem i nic co ludzkie nie jest mi obce
Honores mutant mores - Godności zmieniają człowieka
Honos habet onus - Zaszczyt nakłada ciężar (Sława niesie brzemię)

I

Id facere laus est, quod deced, non quod licet - Chwalebne jest czynić to, co wypada, a nie to, co wolno
Ignoramus et ignorabimus - Nie znamy i nie poznamy
Ignoranta iuris nocet - Nieznajomość prawa szkodzi (nie jest usprawiedliwieniem)
Ignorantia iuris nocet, ignorantia facti non nocet - Nieznajomość prawa szkodzi, nieznajomość faktu nie szkodzi.
Imperare sibi maximum est imperium - Panować nad sobą to najwyższa władza
Impossibilium nulla obligatio est - Nie ma zobowiązania, gdy [świadczenie] jest niemożliwe
In contractibus tacite insunt, quae sunt moris et consuetudinis - Uznaje się za włączone w sposób milczący do umowy, to co jest obyczajem i zwyczajem
In conventionibus contrahentium voluntas potius quam verba spectanda sunt - W umowach bardziej uwzględnia się zamiar stron, niż dosłowne brzmienie
In criminalibus probationes debent esse luce clariores - W sprawach karnych dowody powinny być jaśniejsze od światła
In dubiis benigniora - W sytuacjach dwuznacznych (należy przyjąć podląd) bardziej korzystny (dla stron)
In dubio mitius - W razie wątpliwości łagodniej
In dubio reo (scil. iudicandum est) - W (razie) wątpliwości należy orzekać na korzyść pozwanego
In legibus fundamentum rei publicae - Prawa są ostoją państwa (dosł. W prawach podstawa Rzeczypospolitej)
In legibus magis simplicitas quam difficultas placet - W prawie podoba się bardziej prostota niż zawiłość
In omnibus quidem, maxime tamen in iure aequitas spectanda sit - We wszystkim, szczególnie jednak w prawie, należy mieć na względzie [zasady] słuszności
In pari causa melior est conditio possidentis - W jednakowej sytuacji lepsza jest pozycja posiadacza
In pari causa possessor potior haberi debet - W równym położeniu za lepszego można uznać posiadacza
In silvam ligna ne feras! - Nie zanoś drewna do lasu
In testamentis plenius voluntates, testantium interpretantur - Wykładnia testamentów opiera się na wnikliwym badaniu woli testatorów
Inaudita causa quamquam damnari aequitatis ratio non patitur - Poczucie słuszności nie pozwala na skazanie kogokolwiek bez wysłuchania jego sprawy
Incivile est nisi tota lege perspecta una aliqua particula eius proposita iudicare vel respondere - Nieprawidłowe jest wydawanie wyroku lub opinii prawnej bez uwzględnienia całości ustawy, na podstawie jednego jej fragmentu.
Inde datae leges, ne fortior omnia posset - Po to zostały dane prawa, aby silniejszy nie mógł wszystkiego
Inicua numquam regna perpetuo manent - Niegodziwe (niesprawiedliwe) rządy nie trwają nigdy wiecznie
Iniuria non excusat iniuriam - Bezprawie nie usprawiedliwia bezprawia (jako odwetu)
Iniuriam qui factures est, iam facit - Kto ma zamiar wyrządzać krzywdę, już krzywdz
Inter arma silent leges - Wśród szczęku oręża (podczas wojny) milczą prawa
Interest rei publicze, ne maleficia remaneant impunita - W interesie państwa leży, aby czyny bezprawne nie pozostały bez kary
Inveterata consuetudo pro lege custoditur - Dawny, zakorzeniony zazwyczaj przestrzegany jest jak prawo (na równi z ustawą)
Ira est cupiditas ulciscendae iniuriae - Gniew jest pragnieniem pomszczenia krzywdy
Is damnum, dat qui iubet dare - Ten wyrządza szkodę, kto rozkazuje ją czynić
Is fecit, cui prodest - Ten uczynił, komu (to) przynosi korzyść
Iura non in singulas personas, sed generaliter constituuntur - Praw nie ustanawia się dla poszczególnych osób, lecz dla ogółu
Iuris praecepta sunt haec: honeste vivere, alterum non leadere, suum cuique tribuere - Oto są nakazy (zasady) prawa: żyć uczciwie, drugiego nie krzywdzić, każdemu oddać to, co mu się należy
Iuris prudenta est divinarum atque humanagrum rerum notitia, iusti atque iniusti scientia - Wiedza prawnicza jest znajomością spraw boskich i ludzkich, rozumieniem tego, co dobre i słuszne
Iurisprudentia est divinarum atque humanarum rerum notitia, iusti atque iniusti scientia - Prawoznawstwo jest znajomością spraw boskich i ludzkich, wiedzą o tym, co sprawiedliwe i niesprawiedliwe
Ius civile vigilantibus scriptum est - Prawo cywilne jest tworzone dla osób starannych
Ius est ars boni et aequi - Prawo sztuką (stosowania) tego, co dobre i słuszne
Ius et frans nonquam cohabitant - Prawo i działanie podstępne nigdy nie współistnieją
Ius publicum privatorum pactis mutari non potest - Prawo publiczne nie może być zmienione umowami osób prywatnych
Ius recipsit aequitatem - Prawo ma na względzie sprawiedliwość
Ius singulare est, quod contra tenorem rationis propter aliquam utilitatem auctoritate constituentium introductum est - Przywilejem jest to, co zostało wprowadzone wbrew ogólnej zasadzie z powodu jakiejś użyteczności, z mocy autorytetu tego, kto może stanowić prawo
Iustia est constans et perpetua voluntas ius suum cuique tribiendi - Sprawiedliwość to stała i niezmienna wola oddania każdemu tego, co mu się należy
Iustitia fundamentum regnorum - Sprawiedliwość jest podstawą rządów (panowania)
Iustitia non debet claudicare - Wymiar sprawiedliwości nie powinien niedomagać
Iustitia non novit patrem nec matrem, solam veritatem spectat - Sprawiedliwość nie zna ojca ani matki, ma wzgląd jedynie na prawdę
Iustitias vestras iudicabo - Osądzę waszą sprawiedliwość

L

Lege non distinguente nec nostrum distinguere - Ustawa nie rozróżnia, a więc i my nie rozróżniajmy
Legem bonam a mala nulla alia nisi naturae norma dividere possumus - Dobre prawo od złego możemy odróżnić miarą prawa natury
Legem brevem esse oportet, quo facilius ab imperitis teneatur - Prawo powinno być zwięzłe, aby łatwiej mogli je zapamiętać ci, którzy go nie znają (niedoświadczeni)
Leges ab omnibus intellegi debent - Ustawy powinny być zrozumiałe dla wszystkich
Leges bonae ex malis moribus procreantur - Dobre ustawy rodzą się ze złych obyczajów
Leges omnium salutem singulorum saluti anteponunt - Prawo stawia dobro ogółu ponad dobrem jednostki
Leges sine moribus vanae - Prawa bez moralności giną
Legibus idcirco omnes servimus, ut liberi esse possimus - Dlatego wszyscy służymy prawu, żebyśmy mogli być wolnymi (obywatelami)
Lex consumens derogat legi consumptae - Przepis pochłaniający wyłącza przepis pochłonięty
Lex inferior non derogat legi superiori - Akt niższej mocy prawnej nie uchyla aktu wyższej mocy prawnej
Lex iniusta non est lex - Ustawa niesprawiedliwa nie jest prawem
Lex iubet ea, quae facienda sunt prohibetque contraria - Prawo nakazuje to, co należy czynić i zakazuje rzeczy przeciwnych
Lex iusta libertati, aequalitati et fraternitati praesidio est - Sprawiedliwe prawo stoi na straży wolności, równości i braterstwa
Lex lege tollitur - Ustawa uchylana jest ustawą (Ustawę uchyla się ustawą)
Lex lubeat non disputet - Prawo nakazuje, ale nie dyskutuje
Lex mitior retro agit - Ustawa względniejsza działa wstecz
Lex non ob ligat nisi promulgata - Ustawa nie obowiązuje, jeśli nie została ogłoszona
Lex posterior derogat (legi) priori - Ustawa późniejsza uchyla ustawę wcześniejszą
Lex posterior generalis non derogat legi priori (anteriori) speciali - Ustawa późniejsza o charakterze ogólnym nie uchyla ustawy wcześniejszej szczególnej
Lex primaria derogat legi subsidiariae - Ustawa zasadnicza uchyla posiłkową
Lex prospicit non respicit - Ustawa patrzy naprzód, a nie wstecz
Lex retro non agit - Prawo nie działa wstecz
Lex severior retro non agit - Ustawa surowsza nie działa wstecz
Lex specialis derogat (legi) generali - Ustawa szczególna zmienia działanie prawa (ustawy ogólnej)
Lex superior derogat legi inferiori - Ustawa wyższej rangi uchyla ustawę niższej rangi
Libera matrimonia esse antiquitus placuit - Z dawna już postanowiono, że małżeństwa są wolne
Liberae sunt nostrae coitationes - Wolne są nasze myśli
Libertas est inaestimabilis - Wolności nie da się oszacować, jest bezcenna
Libertas est potestas faciendi id, quod iure licet - Wolność jest to możliwość czynienia tego, co prawie wolno
Libertas inaestimabilis res est - Wolność jest rzeczą bezcenną
Longa possessio parit ius possidenti et tollit actionem vero domino - Długie posiadanie daje posiadaczowi prawo, a rzeczywistemu właścicielowi odbiera roszczenie

M

Magistratum legem esse loquentem, legem autem mutum magistratum (recte dici potest) - (Z całą słusznością można powiedzieć, że) urzędnik jest mówiącym prawem, prawo zaś niemym urzędnikiem
Magna culpa dolus est - Grube niedbalstwo podobne jest zamiarowi (złemu),
Mala causa silenda est - W złej sprawie najlepiej milczeć
Mala fides superveniens nocet - Późniejsza zła wiara szkodzi
Male iure nostro uti non debemus - Nie powinniśmy czynić ze swego prawa złego użytku
Male nostro iure uti non debemus - Nie piwinniśmy źle korzystać z naszego prawa
Malitia supplet aetatem - Natężenie zła uzupełnia wiek (podstawa wcześniejszej odpowiedzialności karnej nieletnich)
Malitiis non est indulgendum - Nie należy tolerować szykan
Malorum poena praesidium est bonis - Karanie złych to ochrona dobrych
Malus usus abolendus est - Należy zwalczać złe zwyczaje (aby nie przerodziły się w prawo zwyczajowe)
Manifesta non egent probatione (Manifestum non eget probatione) - (To, co) oczywiste nie wymaga dowodu
Manifestum non eget probatione - Fakty powszechnie znane nie wymagają dowodu
Mater semper certa est, pater vero is est, quem nuptiae demonstrant - Matka jest zawsze pewna, ojciec zaś jest ten, na kogo wskazuje małżeństwo
Maximum ius saqepe maxima (est) iniuria - Najwyższe prawo często bywa największą niesprawiedliwością (Zbyt surowe stosowanie prawa prowadzi często do niesprawiedliwości)
Maximus pericula semper dant veniam culpae - Wielkie niebezpieczeństwo wyłącza zawinienie
Melior (tutiorque est) certa pax sperata victoria - Lepszy (i bezpieczniejszy jest) pewny pokój niż oczekiwane zwycięstwo
Melior est condicio posidentis - Lepsza jest pozycja tego, który posiada
Minima non curat praetor - Urząd jurysdykcyjny nie troszczy się o drobnostki
Minime sunt mutanda, quae interpretationem certam semper habuerunt - Jak najmniej należy zmieniać to, co zawsze miało jednoznaczną interpretację
Mora trahit periculum - Zwłoka pociąga za sobą ryzyko (zwiększa odpowiedzialność dłużnika)
Mors omnia iura solvit - Śmierć znosi wszelkie prawa
Multa scelera legem et iudicem effugiunt - Wiele zbrodni uchodzi przed prawem i sędzią
Multi multa sciunt, nemo omnia - Wielu wie dużo, nikt wszystkiego

N

Nam hoc natura aequum est neminem cum alterius detrimento fieri locupletiorem - Słuszne jest, aby nikt nie wzbogacał się z cudzej straty
Nasciturus pro iam nato habet quotines de commodis eius agitur - Dziecko poczęte uważa się za już narodzone, ilekroś chodzi o jego korzyść
Natura trahit ad sua iura - Natura domaga się swych praw
Ne bis in ibdem contestetur - Ten sam proces nie będzie rozpoczynany dwukrotnie
Ne bis in idem procedatur (... procedamus) - Nie należy rozstrzygać (nie rozstrzygajmy) dwa razy w tej samej sprawie
Ne eat iudex ultra petia partium - Niech sędzia nie wychodzi poza żądanie stron
Ne quis absens puniatur - Nieobecny niech nie będzie karany
Neminem captivabimus nisi iure victum - Nikogo nie uwięzimy, o ile nie zostanie pokonany prawem
Neminem laedit, qui suo iure utitur (Qui iure suo utitur, neminem laedit) - Nikogo nie krzywdzi ten, kto korzysta ze swego prawa
Nemo auditur propriam turpitudinem allegans - Powołujący się na własny występek nie będzie wysłuchany
Nemo debet lucrari ex alieno damno - Nikt nie może wzbogacać się z cudzej szkody
Nemo enim in persequendo deteriorem causam, sed meliorem facit - Dochodzenie sprawy przed sądem nie może pogorszyć, lecz jedynie polepszyć sytuację powoda
Nemo est iudex in propria causa - Nikt nie może być sędzią we własnej sprawie
Nemo ex suo delicto meliorem suam condicionem facere potest - Nikt nie może poprzez własny występek (delikt) uczynić lepszym swego położenia
Nemo iudex idoneus in propria causa - Nikt nie jest odpowiednim sędzią we własnej sprawie
Nemo plus iuris alium transferre potest, quam ipse habet - Nikt nie może przenieść na drugiego więcej prawa niż sam posiada
Nemo pro parte testatus, pro parte intestatus decedere potest - Nikt nie może umrzeć pozostawiając dziedzica do części spadku, część zaś beztestamentowo
Nemo prudens punit, quia peccatum est, sed ne peccetur - Nie karze się dlatego, że popełnino przewinienie, ale po to by go nie popełniano
Nemo sibi ipse causam possessionis mutare potest - Nikt nie może sobie zmienic podstawy posiadania
Nemo sine vitiis est - Nikt nie jest bez wad
Nemo testis idoneus in propria causa - Nikt nie jest odpowiednim świadkiem we własnej sprawie
Nervus belli pecunia (est) - Nerwem wojny (jest) pieniądz
Nihil fit sine causa - Nic nie dzieje się bez przyczyny
Nihil novi sub sole - Nic nowego pod słońcem
Nihil probat, qui nimium probat - Nie udowadnia niczego, kto dowodzi zbyt wiele
Non ex regula ius sumatur, sed ex iure quod est regula fiat - Reguły nie tworzą prawa, lecz się z niego wywodzą
Non exemplis, sed legibus iudicandum est - Należy orzekać na podstawie ustaw, a nie naśladować wcześniejsze rozstrzygnięcia.
Non facit fraudem, qui facit, quod debet - Nie czyni bezprawia, kto spełnia swą powinność
Non numeranda, sed ponderanda sunt argumenta - Argumenty należy oceniać nie wedle ich liczby, a wagi
Non omne licitum honestum est - Nie wszystko co dozwolone jest godziwe
Non omne quod licet honestum est - Nie wszystko, co dozwolone jest uczciwe
Non omnis vox iudicis iudicati continet auctoritatem - Nie każda wypowiedź sędziego ma moc wyroku
Nostrum est iudicare secundum allegata et probata - Powinniśmy sądzić zgodnie z przedłożonymi i pewnymi [dowodami]
Notoria nin egent probatione - Fakty powszechnie znane nie wymagają dowodu
Nova constitutio futuris forman imponere debet, non praeteritis - Nowa ustawa powinna regulować przyszłość, a nie przeszłość
Nulla iniuria est, quae in volentem fiat - Nie wyrządza się krzywdy chcącemu
Nulla pactione effici potest, ne dolus praestetur - Umową nie można wyłączyć odpowiedzialności za podstęp
Nulla poena sine culpa - Nie ma kary bez winy
Nulla poena sine lege - Nie ma kary bez ustawy
Nulla regula sine exceptione - Nie ma reguły bez wyjątku
Nulli res sua servit - Nie można mieć służebności na własnej rzeczy
Nullum crimen sine culpa - Nie ma przestępstwa bez winy
Nullum crimen sine lege - Nie ma przestępstwa bez ustawy (na każde przewinienie powinna być odpowiednia ustawa)
Nullum crimen sine lege certa - Zakaz lub nakaz obwarowany sankcją karną powinien byc sformułowany precyzyjnie i ściśle
Nullum crimen sine lege penali anteriori - Nie ma przestępstwa bez wcześniejszej ustawy
Nullum crimen sine lege poenali - Nie ma przestępstwa bez ustawy karnej
Nullum crimen sine lege scripta - Nie ma przestępstwa bez prawa pisanego
Nullum crimen sine periculo sociali - Nie ma przestępstwa bez społecznego niebezpieczeństwa czynu
Nullum crimen sine poena - Każde przestępstwo powinno być ukarane
Nullum scelus rationem habet - Żadna zbrodnia nie ma uzasadnienia
Nullus idoneus testis in re sua intellegitur - Nikt nie może być wiarygodnym świadkiem we własnej sprawie
Nullus videtur dolo facere, qui iure suo utitur - Uważa się, że nie działa podstępnie ten kto korzysta ze swego prawa
Nuptias non concubitus, sed consensus facit - Małżeństwo powstaje przez porozumienie, a nie faktyczne pożycie

O

Omne ignotum pro magnifico - Wszystko, co nieznane uchodzi za wielkie
Omne nimium nocet - Każdy nadmiar szkodzi
Omnis definitio in iure civili periculosa est: parum est enim, ut non subverti potest - Wszelka definicja w prawie cywilnym jest niebezpieczna, ponieważ rzadko się zdarza, by nie można było jej podważyć
Onus est honos qui sustinet rem publicam - Obowiązek jest zaszczytem utrzymującym Rzeczpospolitą
Optima est legum interpres consuetudo - Zwyczaj jest najlepszą wykładnią prawa

P

Pacta sunt servanda - Umów należy dotrzymywać
Par in parem non habet imperium - Równy nie ma władzy nad równym
Parvi sunt foris arma, nisi est consilium domi - Mało wart oręż poza granicami, jeśli brak rządu w kraju (w domu)
Pax vel iniusta utilior est quam iustissimum bellum - Pokój nawet niesprawiedliwy jest pożyteczniejszy niż niesprawiedliwa wojna
Pecunia non olet - Pieniądze nie śmierdzą
Per fas net nefas - Wszelkimi środkami godziwymi i niegodziwymi
Perdidisse honeste mallem quam accepisse jupiter - Wolałbym godnie stracić, niż haniebnie zyskać
Periculum in mora - Niebezpieczeństwo w zwłoc
Placuit in omnibus rebus praecipuam esse iustitiae aequitatisque quam stricti iuris rationem - We wszystkich sprawach powinna mieć pierwszeństwo zasada sprawiedliwości i słuszności nad zasadą ścisłego prawa.
Poena constituitur in emendationem hominum - Kara ustanowiona jest w celu poprawienia ludzi
Primum non nocere - Po pierwsze nie szkodzić
Principes mortales, res publica aeterna - Władcy śmiertelni, państwo wieczne
Prior tempore potior iure - Pierwszy w czasie lepszy w prawie
Prior tempore, potrior iure - Pierwszy w czasie, lepszy w prawie
Probatio vincit praesumptionem - Dowód obala domniemanie
Prohibenda est ira in puniendo - Przy wymierzeniu kary należy powściągnąć gniew
Publicum ius est, quod ad statum rei Romanae spectat; privatum, quod ad singulorum utilitatem: sunt enim quaedam publice utilia, quaedam privatim - Prawem publicznym jest to, które dotyczy spraw państwa rzymskiego, prywatnym zaś to, które ma na względzie korzyść jednostek: są bowiem pewne rzeczy użyteczne dla ogółu, inne zaś dla osób prywatnych

Q

Qualis mater, talis filia - Jaka matka, taka córka
Qualis vita, et mors ita - Jakie życie, taka śmierć
Quando aliquid prohibetur, prohibetur et omne, per quod devenitur ad illud - Gdy coś jest zakazane, zakazane jest wszystko co do tego zmierza (uzasadnienie karalności usiłowania)
Quest vita, et mors ita - Jakie życie taka śmierć
Qui accusare volunt, probationes habere debent - Kto chce oskarżać powinien mieć dowód
Qui curat, non curatur - Kto (sam) podlega pieczy, nie może sprawować opieki (nad inną osobą)
Qui errat consentire non videtur - Kto błądzi, ten nie wyraża zgody
Qui finem vult idem vult ad finem necesaria - Kto chce celu, chce również tego, co jest konieczne aby go osiągnąć
Qui licet quod est plus utique quod est minus - Kto może więcej, ten może i mniej
Qui munus publice mandatum accepta pecunia reperunt, crimine repetundarum postulantur - Dopuszcza się zdzierstwa ten, kto sprawując funkcję publiczną przyjmuje pieniądze od zainteresowanych
Qui non appellat, approbare videtur sententiam - Kto się nie odwołuje, ten akceptuje wyrok
Qui non facit quod facere debet, videtur facere adversarus ea, quia non facit - Jeżeli ktoś nie czyni tego, co czynić powinien uważa się, że czyni przeciwnie, ponieważ nie czyni
Qui non negat, fatetur - Kto nie zaprzecza, ten się przyznaje
Qui peccet ebrius, laut sobrius - Kto grzeszy będąc pijany, niech płaci trzeźwy
Qui scribit, bis legit - Kto pisze, ten jakby dwa razy czytał
Qui tacet, consentire videtur [ ubi loqui potuit debuit] - Kto milczy, ten zdaje się zgadzać [gdy ktoś mógł i powinien był mówić]
Qui vult decipi, decipiatur - Kto chce być oszukany, niech nim będzie
Quid est enim civitas nisi iuris societas civium - Czym jest bowiem państwo, jeśli nie opartym na prawie związkiem obywateli
Quisque praesumitur bonus, donec probetur contrarium - Domniemywa się, że każdy działa w dobrej wierze (uchodzi za prawego), dopóki nie udowodni (mu) się czegoś przeciwnego
Quo iure? - Jakim prawem
Quod ab initio vitiosum est, non potest tractu temporis convalescere - To, co od początku jest wadliwe, nie może być uzdrowione z upływem czasu
Quod ad ius naturalre attinet, omnes homines aequales sunt - Zgodnie z prawem naturalnym wszyscy ludzie są równi
Quod differtur, non aufertur - Co się odwlecze to nie uciecze
Quod initio vitiosum est, non potest tractu temporis convalescere - To co od początku jest wadliwe, nie może być uzdrowione przez ?sam? upływ czasu
Quod lege non prohibitum, licitum est - Czego prawo nie zakazuje, jest dozwolone
Quod non est in actis, non est in mundo - Czego nie ma w aktach, nie ma na świecie (jest bez znaczenia dla sędziego)
Quod non est licitum necessitas facit licitum - Konieczność robi z czynu niedozwolonego czyn dozwolony
Quod omnes similiter tangit, ab omnibus comprobetur - Co wszystkich jednakowo dotyczy, winno być przez wszystkich zatwierdzone
Quod principi placuit, legis habet vigorem - Co podoba się cesarzowi, zyskuje moc prawa
Quod universitati deberur, singulis non debetur - Co należy się wspólnocie, nie należy się jej członkom

R

Ratihabitio madato comparatur - Zatwierdzenie równa się zleceniu
Ratio (legis) est anima legis - Uzasadnienie (podstawa, sens) (ustawy) jest duszą ustawy
Rebus sic stantibus [omnis contractus intelligitur] - Każda umowa obowiązuje na warunkach z momentu jej zawarcia
Reformatio in peius iudici appellato non licet - Sędziemu apelacyjnemu nie wolno zmieniać wyroku na niekorzyść odwołującego się
Res inter alios acta nocere non debet - Czynność dokonana między określonymi osobami nie powinna szkodzić innym
Res iudicata pro veritate accipitur - Prawomocny wyrok przyjmuje się za prawdę
Res nullius cedit primo occupanti - Rzecz niczyja staje się własnością tego, który ja pierwszy zagarnął (zawłaszczył)
Reus excipiendo fit actor - Pozwany w zakresie zarzutu procesowego staje się powodem

S

Salis populi suprema lex esto - Dobro Rzeczypospolitej niechaj będzie najwyższym prawem
Salus populi suprema lex esto - Dobro ludu niechaj będzie najwyższym prawem
Salus rei publicae suprema lex esto - Dobro Rzeczypospolitej niech będzie najwyższym prawem
Satius enim esse impunitum relinqui facinus nicentis quam innocentem damnari - Lepiej pozostawić bezkarnym występek złoczyńcy, niż skazać niewinnego
Scientia nobilitat - Wiedza uszlachetnia
Scio me nihil scire - Wiem, że nic nie wiem
Scire leges non hoc est verba earum tenere, sed vim ac potestatem - Znajomość praw polega nie na pamiętaniu ich dosłownie, ale na umiejętności stosowania ich sensu (treści i mocy prawnej)
Secundum naturam est commoda cuiusque rei eum sequi, quem seuentur incommoda - Naturalne jest, aby ten czerpał korzyści z rzeczy, kto ponosi związane z nią ciężary
Semel heres semper heres - Kto raz zostanie dziedzicem pozostaje nim na zawsze
Sententia facit ius - Prawomocny wyrok stanowi prawo (obowiązuje)
Sententia facit ius inter partes - Wyrok tworzy prawo między stronami
Servitus in faciendo consistere nequit - Służebność nie moze polegac na działaniu
Servitutibus civiliter utendum est - Służebności należy wykonywać oględnie
Si in ius vocat, ito - Kto został wezwany przed sąd, niech się stawi
Silent leges inter arma - Milkną prawa w szczęku broni
Singularia non sunt extendenda - Nie należy rozszerzać wyjątków
Societas delinquare non potest - Stowarzyszenie nie może dopuścić się wykroczenia
Socii mei socius non est socius meus - Wspólnik mojego wspólnika nie jest moim wspólnikiem
Sola cogitatio furti faciendi non facit furem - Sam zamiar popełnienia kradzieży nie czyni jeszcze złodziejem
Suaviter in modo, fortier in re - Delikatnie co formy, mocno co do treści
Summum ius summa iniuria - Najwyższe prawo (może stać się) najwyższym bezprawiem
Superficies solo cedit - To, co jest na powierzchni (przypada właścicielowi) gruntu

T

Tam de se iudex iudicat, quam de reo - Sędzia wydaje wyrok tak co do siebie, jak i co do pozwanego
Tertium non datur - Nie ma trzeciego wyjścia (rozwiązania)
Testibus, non testimoniis creditur - Należy wierzyć świadkom, a nie (ich) zeznaniom
Testis de visu praeponderat aliis - Świadek z widzenia jest więcej wart od innych
Testis unus testis nullus - Jeden świadek, żaden świadek
Tres faciunt collegium - Trzy osoby tworzą stowarzyszenie (Trzech stanowi zespół)
Tutor rem pupili emere non potest - Opiekun nie może kupować rzeczy podopiecznego

U

Ubi culpa est, ibi poena subesse debet - Gdzie jest wina, tam powinna być kara
Ubi eadem legis ratio, ibi eadem legis dispositio - Gdzie taki sam sens ustawy (podstawa prawna), tam takie samo postanowienie ustawy (taka sama norma)
Ubi est confessio, ibi est remissio - Gdzie jest przyznanie się, tam i przebaczenie
Ubi ius, ibi onus - Gdzie prawo tam i obowiązek
Ubi ius, ibi remedium - Tam gdzie jest uprawnienie, jest środek do jego urzeczywistnienia
Ubi lex non distinuit, nec nos distinguere debemus - Tam gdzie ustawa nie rozróżnia, nie powinniśmy rozróżniać
Ubi lex, ibi poena - Gdzie prawo tam i kara
Ubi non est culpa, ibi non est delictum - Gdzie brak winy tam nie ma przestępstwa
Ubi periculum, ibi lex - Gdzie jest niebezpieczeństwo, tam jest i ustawa
Ubi societas, ibi ius - Gdzie społeczność, tam prawo
Unus testis, nullus testis - Jeden świadek to żaden świadek
Utile per inutile non vitiatur - To, co jest właściwe nie jest obciążone wadą tego, co niewłaściwe

V

Vanae voces populi non sunt audiendae - Nie należy dawać posłuchu czczym głosom tłumu
Venire contra factum proprium nemini licet - Nie wolno występować przeciwko temu, co wynika z własnych czynów
Verba volant, scripta manet - Słowa ulatują, pismo pozostaje
Vim vi repellere licet - Siłę wolno odeprzeć siłą
Vis maior cui humana infirmitas resistere non potest - Siła wyższa, której słabość nie jest w stanie sie oprzeć
Vita brevis, ars longa, occasio praeceps, experimentum periculosum, iudicium difficile - Życie krótkie, sztuka długa, okazja ulotna, doświadczenie niebezpieczne, sąd niełatwy
Volenti non fit iniuria - Chcącemu nie dzieje się krzywda
Voluptatis vel affectionis aestimatio non habebitur - Przyjemność lub uczucie nie są szacowane w pieniądzu