Regional Prosecutor's Office in Zielona Góra

Zielona Góra. W dniu 30 listopada 2010 roku Zielona Góra stała się areną dramatycznych wydarzeń związanych z wybuchami kuchenek gazowych, wywołanych awarią stacji redukcyjnej. Tragiczną sytuację wykorzystały osoby, które głównie osobom starszym oferowały kuchenki gazowe za cenę nierzadko wielokrotnie przewyższającą jej cenę rynkową. O tej sprawie pisaliśmy 21 października 2011 roku w artykule pod tytułem Śledztwo w sprawie wprowadzenia starszych ludzi w błąd co do konieczności wymiany kuchenek gazowych.

Po naszej publikacji od jakiegoś czasu do zielonogórskiej prokuratury zaczęli dzwonić ludzie oszukani w podobny sposób. W trakcie długich rozmów telefonicznych prokuratorzy stają się powiernikami dramatycznych relacji, cierpliwie wysłuchiwanych, o tym, jak z niewielkiej emerytury czy renty przychodzi płacić wysokie rachunki za niechcianą maszynkę gazową, niepotrzebną wymianę okien w mieszkaniu czy drzwi. Każdemu rozmówcy próbujemy tłumaczyć jak należy postępować, aby od zawartych umów skutecznie odstąpić. Problem jest jednak w tym, że telefony te są nieomal z całego kraju.

W związku z licznymi zapytaniami telefonicznymi i na bazie doświadczeń płynących z prowadzonych postępowań karnych w sprawach tak zwanej "afery kuchenkowej" Prokurator Okręgowy i Rejonowy w Zielonej Górze postanowili przedstawić zbiorczą informację dotyczącą sposobu postępowania w przypadku zawarcia umowy o wymianę kuchenki gazowej (lub innego towaru) pod wpływem błędu albo w sposób oszukańczy.

Po pierwsze: Osobom, które zawarły umowy poza lokalem przedsiębiorstwa, w oparciu o przepisy art. 2 do 5 Ustawy z dnia 2 marca 2000r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz odpowiedzialności za szkodę wyrządzona przez produkt niebezpieczny przysługuje uprawnienie do złożenia pisemnego oświadczenia o odstąpieniu od umowy. W tym przypadku ważnym jest aby oświadczenie złożone zostało w ciągu dziesięciu dni.

Według art. 2. 1. (1) cyt. Ustawy konsument, który zawarł umowę poza lokalem przedsiębiorstwa, może od niej odstąpić bez podania przyczyn, składając stosowne oświadczenie na piśmie w terminie dziesięciu dni od zawarcia umowy. Do zachowania tego terminu wystarczy wysłanie oświadczenia przed jego upływem.
2. Nie jest dopuszczalne zastrzeżenie, że konsumentowi wolno odstąpić od umowy za zapłatą oznaczonej sumy (odstępne).
3. (2) W razie odstąpienia od umowy umowa jest uważana za niezawartą, a konsument jest zwolniony z wszelkich zobowiązań. To, co strony świadczyły, ulega zwrotowi w stanie niezmienionym, chyba że zmiana była konieczna w granicach zwykłego zarządu. Zwrot powinien nastąpić niezwłocznie, nie później niż w terminie czternastu dni. Jeżeli konsument dokonał jakichkolwiek przedpłat, należą się od nich odsetki ustawowe od daty dokonania przedpłaty.

Z prowadzonych przez nas spraw wynika jednak, że złożenie tego oświadczenia w terminie jest w wielu wypadkach niemożliwe, gdyż umowy są przekazywane po jego upływie, często po nawet 2 - 3 miesiącach już z załączoną książeczką opłat rat na wiele lat.

Po drugie: W takiej sytuacji należy rozważyć, czy oświadczenie woli nie jest dotknięte wadą oświadczenia woli. Na przykład nie zostało złożone pod pływem błędu albo jest nieważne z mocy prawa.

Nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych.

Nieważne jest również oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Jeżeli oświadczenie takie zostało złożone dla ukrycia innej czynności prawnej, ważność oświadczenia ocenia się według właściwości tej czynności.
Pozorność oświadczenia woli nie ma wpływu na skuteczność odpłatnej czynności prawnej, dokonanej na podstawie pozornego oświadczenia, jeżeli wskutek tej czynności osoba trzecia nabywa prawo lub zostaje zwolniona od obowiązku, chyba że działała w złej wierze.

Jeżeli ktoś złożył oświadczenie woli pod wpływem błędu lub podstępu, to wówczas przysługuje mu prawo podmiotowe kształtujące, (kompetencja) do uchylenia się od skutków prawnych tego oświadczenia (art. 84-87 k.c.). Prawo to wykonuje uprawniony przez złożenie kolejnego oświadczenia woli, które wyraża decyzję uchylenia skutków prawnych pierwotnie dokonanej czynności prawnej. Oświadczenie woli o uchyleniu się od skutków pierwotnej czynności prawnej wymaga formy pisemnej, która zastrzeżona została dla celów dowodowych. Oświadczenie to musi być złożone drugiej stronie pierwotnej czynności prawnej (art. 88 par. 1k.c), a jeżeli jej nie ma, wtedy osobie zainteresowanej w skutkach pierwotnej czynności prawnej. Zatem uchylenie się od skutków prawnych w sytuacjach wyżej wskazanych realizuje się bez udziału sądu.

Natomiast sąd może rozstrzygnąć spory, co do tego, czy zaszły przesłanki ważnego uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli.

Prawo podmiotowe do uchylenia się od skutków czynności prawnej ograniczone jest rocznym terminem, który w razie błędu wywołanego również podstępem liczy się od dnia jego wykrycia.

Uchylenie się od skutków oświadczenia woli powoduje zgaśnięcie wszelkich związanych z nim konsekwencji prawnych i to już od chwili złożenia wadliwego oświadczenia woli, a więc z mocą wsteczną (ex tunc). Uprawniony nie może natomiast domagać się jakiejkolwiek zmiany treści wadliwej czynności prawnej. Zakwestionowanie skuteczności oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych czynności podjętej w błędzie z art.  84 kc. może się odbyć tylko na drodze sądowej. W przeciwnym wypadku, nawet w sytuacji, gdy nie zostaną spełnione przesłanki błędu prawnie doniosłego lub oświadczenie było niedopuszczalne albo nie zostanie złożone w sposób prawem przewidziany, to brak stosownego zarzutu w tej kwestii podniesionego przed sądem powszechnym, niejako sankcjonuje wszystkie uchybienia oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych podjętej czynności prawnej.

Uprawnienie do uchylenia się wygasa w razie błędu - z upływem roku od jego wykrycia.

Możliwość skorzystania z uprawnienia do uchylenia się od skutków prawnych wadliwego oświadczenia zależy wyłącznie od decyzji składającego to oświadczenie, druga strona nie może przeszkodzić powstaniu skutków uchylenia, ani też zapobiec unieważnieniu czynności prawnej. Jeżeli jednak druga strona trwa przy stanowisku, że uchylenie się jest bezpodstawne, wówczas możliwe jest rozstrzygnięcie przez sąd, czy było ono uzasadnione. Rozstrzygnięcie sądu ma charakter deklaratywny i może nastąpić zarówno w oddzielnym postępowaniu (w sprawie o stwierdzenie nieważności czynności prawnej w wyniku uchylenia się od skutków oświadczenia woli) jak i w każdym postępowaniu, w którym skuteczność oświadczenia woli ma znaczenie dla rozstrzygnięcia o zgłoszonym w nim żądaniu.

Przedmiotem oceny sądu jest zasadność i podstawy uchylenia się od skutków oświadczenia woli. W razie sporu sąd bada, czy spełnione zostały przesłanki błędu prawnie doniosłego i czy uchylenie się od skutków oświadczenia woli nastąpiło w sposób prawem przewidziany.

Po trzecie zatem: w przypadku nie uznania przez stronę przeciwną (np. sprzedawcę kuchenki) oświadczenia woli o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli (umowy kupna - sprzedaży kuchenki) złożonego pod wpływem błędu, podstępu, czy groźby, osoby uprawnione, posiadające pełną zdolność do czynności prawnych mogą skierować do Sądu Cywilnego pozew o stwierdzenie nieważności czynności prawnej w wyniku uchylenia się od skutków oświadczenia woli.

Jeżeli osoba uprawniona do skierowania pozwu, nie jest w stanie ponieść kosztów sądowych bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny, ma możliwość zwrócenia się do Sądu z wnioskiem o zwolnienie od obowiązku ponoszenia kosztów sądowych.

W uzasadnionych przypadkach istnieje także możliwość zwrócenia się do Sądu o ustanowienie pełnomocnika (można wykorzystać dostępny na naszej stronie wzór wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu).

Należy zaznaczyć, że prokurator nie zastępuje uprawnionych. Zwłaszcza, kiedy posiadają pełną zdolność do czynności prawnych, mogą korzystać ze swoich uprawnień osobiście. Zła sytuacja finansowa osoby uprawnionej, nie uzasadnia jeszcze konieczności podejmowania czynności na jej rzecz przez prokuratora.

Przesłankami udziału prokuratora w postępowaniu cywilnym są:
- ochrona praworządności,
- ochrona praw obywateli,
- lub ochrona interesu społecznego.

Pierwsza i ostatnia przesłanka wchodzą w grę w każdym wypadku wszczęcia postępowania lub wstąpienia do niego prokuratora, zaś ochrona praw obywateli zależy od stanu faktycznego i od tego, czy prokurator działa w obronie praw określonej osoby. Decyzje o wszczęciu postępowania bądź o wstąpieniu do niego prokurator podejmuje samodzielnie i nie podlega ocenie sądu. Nie może być ona przedmiotem zarzutu innego podmiotu postępowania.

Potrzeba ochrony praw obywateli zachodzi w szczególności w razie obawy utraty przez obywatela przysługującego mu prawa np. na skutek przedawnienia, nieporadności w samodzielnym dochodzeniu prawa lub konieczności rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego budzącego szczególne wątpliwości bądź mającego precedensowe znaczenie.

Prokurator podejmując czynności w granicach zakreślonych przepisami kodeksu postępowania cywilnego nie może naruszać swobody kształtowania stosunków cywilnoprawnych pomiędzy stronami, jeżeli są one zgodne z prawem. Każda sprawa rozpatrywana jest indywidualnie i nie można ustalić jej jednolitego wzorca. Jednakże większość spraw zgłoszonych do Prokuratury Rejonowej w Zielonej Górze jest do siebie podobnych ze względu na zachowania sprzedających kuchenki.

Każda sprawa zgłoszona do tutejszej Prokuratury jest jednak rozpatrywana indywidualnie zarówno pod kątem prawno - karnym jak i cywilnym. W każdym też przypadku pojawienia się w Prokuraturze Rejonowej w Zielonej Górze osoby, która czuje się pokrzywdzona przez sprzedawców kuchenek, zostanie od niej odebrane oświadczenie albo zeznanie. Osoba tak zostanie również poinstruowana o sposobie postępowania w przypadku nieustalenia znamion przestępstwa w zachowaniu sprzedawców kuchenek oraz niemożności zastąpienia jej przez prokuratora w postępowaniu cywilnym.  

Po czwarte: podkreślić należy, że osoby zamieszkujące poza właściwością terytorialną Prokuratury Okręgowej (Rejonowej) w Zielonej Górze winny zwracać się do właściwych ze względu na miejsce zakupu kuchenki prokuratur rejonowych. Siedzibę właściwej dla miejsca zamieszkania prokuratury rejonowej można ustalić na stronie internetowej./ASt