Przemoc
Dodano: 2008-02-24
(ostatnia aktualizacja tekstu 2015.01.21)
- Jest przejawem negatywnych relacji zachodzących pomiędzy jednostkami ludzkimi, pomiędzy zespołem ludzi, a jednostką lub pomiędzy zespołami ludzkimi. Polega na stosowaniu siły lub groźbie jej zastosowania. W zasadzie każde zachowanie agresywne wobec innego człowieka jest formą przemocy, a typowym jej skutkiem są bardzo różne i występujące z różnym nasileniem przejawy destrukcji fizycznej i psychicznej u ofiary.
W najbardziej ogólnym ujęciu odróżnia się przemoc zbiorową oraz przemoc realizowaną w wymiarze jednostkowym ukierunkowaną na indywidualnie wybrane ofiary. Przykładami przemocy zbiorowej są wojny, represje z przyczyn politycznych, społecznych czy ekonomicznych oraz zorganizowany bandytyzm i bitwy gangów. Ich typowymi następstwami jest śmierć wielu osób, kalectwo, przemieszczanie się ludności, zaginięcia, zniszczenie infrastruktury i powszechne poczucie braku bezpieczeństwa. Z postaciami przemocy zbiorowej kojarzą się nieodłącznie takie pojęcia, jak: ludobójstwo, eksterminacja, zbrodnie wojenne, tortury, terror, sabotaż oraz ostra lub przewlekła postać stresu pourazowego.
Przemoc w wymiarze jednostkowym jest najczęściej przejawem patologii występującej w rodzinie, w miejscu odbywania nauki czy pracy oraz innych środowiskach, gdzie potencjalnej ofiary przebywają dłużej lub krócej bez realnej możliwości opuszczenia tego środowiska lub nawet z własnego wyboru. Szczególną postacią przemocy jednostkowej jest autoagresja, czyli przemoc skierowana przeciwko własnej osobie, która może przybrać formę samobójstwa lub samouszkodzenia. Temat ten zasługuje jednak na odrębne potraktowanie.
W prawie karnym przemoc stanowi znamię ustawowe wielu przestępstw, w tym zwłaszcza dyskryminacji [art. 119 § 1 KK], zamachu stanu [art.127 § 1 KK], zamachu na konstytucyjny organ RP [art. 128 § 1 KK], wymuszenia przerwania ciąży [art. 153 KK], zmuszania [art. 191 § 1 KK], wymuszenia zwrotu wierzytelności [art. 199 § 2 KK], zgwałcenia [art. 197 § 1-3 KK], produkcja i rozpowszechnianie lub publiczna prezentacja treści pornograficznych z użyciem przemocy [art. 202 § 3 KK], zmuszania do prostytucji [art. 203 KK], wymuszenia czynności organu administracji lub funkcjonariusza publicznego [art. 224 § 1-3 KK], wymuszania czynności sądu [art. 232 KK], samouwolnienia się osoby pozbawionej wolności [art. 242 § 4 KK], wywierania wpływu na uczestnika postępowania karnego [art.245 KK], wymuszania zeznań [ art. 246 KK], przeszkadzania w wyborach [art. 249 KK], naruszenia swobody głosowania [ art. 250 KK], udaremnienie legalnego zgromadzenia [art. 260 KK], nielegalnego przekroczenia granicy [264 § 2 KK], rozboju [art. 280 KK], kradzieży rozbójniczej [art. 281 KK], wymuszenia rozbójniczego [art. 282 KK], krótkotrwałego zaboru pojazdu mechanicznego [art. 289 § 3 KK], a także zmuszania przełożonego przez podwładnego żołnierza do określonego zachowania [art. 346 KK].
Przykładami różnorakich zachowań wypełniających ustawowe znamiona przemocy w zależności od charakteru dobra chronionego przepisami kodeksu karnego mogą być: bicie, maltretowanie, niszczenie urządzeń użyteczności publicznej, kopanie po brzuchu, uderzenie w głowę, duszenie, związanie, obezwładnienie gazem paraliżującym, polewanie zimną wodą, przypalanie papierosami, wykręcanie rąk, blokowanie wejścia lub wyjścia, niszczenie dokumentacji, cennych przedmiotów, odcięcie prądu lub ciepła, podpalenie, uszkodzenie opon pojazdu, blokowanie drogi.
Przemoc jako kategoria prawna oznacza fizyczne oddziaływanie na człowieka bezpośrednio lub za pośrednictwem rzeczy, które uniemożliwia albo przełamuje opór. W ujęciu kryminologicznym termin ten ma znaczenie szersze i oznacza wszelką siłę czy też przewagę wykorzystywaną do czynów bezprawnych dokonywanych na jednostce [por. M. Binczycka-Anholzer [w] Wielka Encyklopedia Prawa, Wyd. Prawo i Praktyka Gospodarcza, Białystok - Warszawa 2002, s. 787]. W takim znaczeniu przemocą jest każdy akt godzący w osobistą wolność jednostki i zmuszanie do zachowań niezgodnych z jej własną wolą. Stosowaniu przemocy towarzyszy zamiar wywarcia jakiegoś, oczekiwanego przez stosującego przemoc wpływu, a cierpienia, szkodzenie jest środkiem do zrealizowania tego zamiaru.
Niekiedy podkreśla się, że przemocą są wszystkie nieprzypadkowe i nie mieszczące się w granicach społecznej akceptacji, akty naruszające osobistą wolność jednostki, których następstwem jest fizyczna lub psychiczna szkoda drugiego człowieka.
W tak zarysowanym pojęciu przemocy dostrzega się wiele jej odmian. Od bezinteresownego okrucieństwa, poprzez "przemoc gorącą" [złość, gniew, furia, krzyki i rękoczyny] aż do "przemocy chłodnej", która wynika z zimnej kalkulacji [zemsta, odwet]. Jest też "przemoc strukturalna", niejako wpisana w akceptowalne mechanizmy regulujące życie rodziny czy szerszej grupy społecznej, a także "przemoc aksamitna", u źródeł której można dopatrzeć się nadopiekuńczości czy nadmiaru miłości.
Wśród szeroko opisywanych współcześnie przejawów przemocy wyróżnia się: przemoc w rodzinie, krzywdzenie dzieci, agresję dzieci i młodzieży, "falę" wojsku czy przejawy podkultury więziennej.
Przemoc w rodzinie w swej skrajnej postaci wyczerpuje znamiona przestępstwa fizycznego i psychicznego znęcania się, o czym piszemy w tym dziale w artykule poświęconym temu właśnie tematowi. Skalę zjawiska do pewnego przynajmniej stopnia ilustruje statystyka przestępczości. W samym tylko okręgu zielonogórskim w latach 2006 i 2007 odnotowano odpowiednio 389 i 539 przestępstw tego rodzaju.
Oczywiście nie wolno zapominać, że granice społecznej akceptacji przemocy, także przemocy w rodzinie, w tym krzywdzenia dzieci są zmienne w czasie. Adolf Dygasiński w jednej ze swoich noweli zawarł znamienny fragment: "Wszystkie dzieci chłopskie z dawien dawna wychowują się w taki sposób: biją je rodzice, aby były nieczułe, gdy pocznie bić życie. Dla ich dobra! On sam pamiętał doskonale << błogosławioną>> rękę nieboszczyka rodzica. Kto wie, na cobym wyszedł, gdyby ś.p. pan ojciec nie byli karali! Żadna wina nie uszła mu płazem, skóra odpowiadała za każde <
Współcześnie, z przemocą wobec dziecka związane są takie problemy, jak: seksualne wykorzystywanie dzieci, przemoc emocjonalna i zaniedbywanie dzieci. W tej pierwszej grupie mieszczą się m.in. zachowania ekshibicjonistyczne, uwodzenie dziecka, stawianie w roli świadka aktów płciowych, rozbieranie dzieci czy nakłanianie do oglądania pornografii. Z danych udostępnionych przez KGP Policji wynika, że tylko w roku 2006 stwierdzono w Polsce 1.687 przestępstw polegających na dokonywaniu czynności seksualnych z osobami małoletnimi, a w roku 2007 zdarzeń tego rodzaju było już 1.882.
Przemoc emocjonalna przybiera postać wyzwisk, gróźb, szantażu, straszenia, odrzucenia, stawiania nadmiernych wymagań. Zaniedbywanie z reguły polega na niezaspokojeniu podstawowych potrzeb w zakresie odżywiania, ubioru, ochrony zdrowia oraz poczucia bezpieczeństwa, czy rodzicielskiej miłości.
Katalog bezpośrednich oraz bardziej odległych skutków przemocy wobec dzieci jest niezwykle rozległy. Poczynając od fizycznych obrażeń na ciele i uszkodzeń narządów wewnętrznych, poprzez permanentne poczucie krzywdy, zaburzenia w rozwoju, stałe napięcie mięśni ciała, podatność na nerwice i tendencję do przenoszenia przemocy i agresji na inne osoby, a na zaburzeniach żołądkowo-jelitowych czy popadaniu w uzależnienia oraz choroby psychiczne kończąc.
Przemoc, jak widać z tego niewielkiego przeglądu, niejedno ma imię. Niejednokrotnie trudno odróżnić te jej formy, które mogą być jeszcze tolerowane od takich, które wymagają interwencji wychowawcy, psychologa, terapeuty czy policjanta, prokuratora albo sądu. Z wielu źródeł płyną wiarygodne informacje o stale rosnącym obszarze przemocy. Z całą pewnością potrzebna jest intensywna edukacja rodziców i wychowawców. Potrzebne jest także szkolenie pracowników służby zdrowia, opieki społecznej czy innych wyspecjalizowanych służb.
Należy oczekiwać, że na kształt przyszłej praktyki ścigania oraz wymiaru sprawiedliwości istotny wpływ będzie wywierać zarówno legalna definicja przemocy w rodzinie, jak i zakaz wynikający z treści przepisu art. 96.1 znowelizowanego kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Stosownie do art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie [Dz. U. z dnia 20 września 2005 r.], przemocą w rodzinie jest każde zachowanie polegające na jednorazowym albo powtarzającym się umyślnym działaniu lub zaniechaniu naruszającym prawa lub dobra osobiste osób bliskich, w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą. Przytoczony natomiast przepis k.r. i op. wprowadzony ustawą z dnia 10 czerwca 2010 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz niektórych innych ustaw [Dz.U.10.125.842] zakazał np. osobom wykonującym władzę rodzicielską oraz sprawującym opiekę lub pieczę nad małoletnim stosowania jakichkolwiek kar cielesnych.
Nie ma jednak wątpliwości, że dostatecznej wiedzy na temat przejawów przemocy, jej źródeł i sposobów skutecznego reagowania nie mają też prokuratorzy i sędziowie. Nie wszystkie jej postacie da się bowiem zamknąć w formule ustawowych znamion czynu zabronionego. Problem skomplikowany jest tym bardziej, że w procesie karnym obowiązują określone standardy dowodowe, z których w imię ważnych zasad rezygnować nie wolno. Nie łatwo w praktyce np. zdecydować, co ważniejsze i co powinno stać się priorytetem: zasada ochrony psychiki małoletniego dziecka czy zasada prawdy materialnej. I kto ma takie rozstrzygać - sąd, prokurator czy może jeszcze ktoś inny?
Należy wyrazić nadzieję, że poświęcony przemocy i ukierunkowany na jej postać emocjonalną, tegoroczny "Tydzień Ofiar Przestępstw" będzie dobrym przyczynkiem do nadrobienia zaległości edukacyjnych i dyskusji o pryncypiach.
Poprzednia aktualizacja:
-2010.11.23
Ostatnia aktualizacja:
- 2015.01.21
Menu główne
Nasze strony
Dla pokrzywdzonych
Dla podejrzanych
Inne strony
Licznik odwiedzin: 154526883
